Dünya ile olan iletişimi,entegrasyon bilginin oluşması ve inançların şekillenmesi,sosyal ve ekonomik hayatta dervişlerin üzerinde durulacaktır.Kırsal toplum,yani konargöçerlerin yani göçebelerin kendi dünyaları dışında;bir kere bu göçebeler kapalı bir toplumdu.Dış teması yakın yerlere Pazar,türbe ziyareti ile olurdu.Dünyadaki diğer kesimlerle münasebetleri yoktu.Buralardan haber alma bu insanları bilgi anlamında,ilim konusunda bilgiler edindirmek İslam’ın ne şekil aldığı konusunda etkili olacaktır.Göçebelerle tek temas kuranlar da dervişler olmuştur.Heteredoks olan bu dervişlerin dolaylı,doğrudan pek çok yolla etkileri vardır.Bazı kesimler bunları ‘iş kaçkını’ olarak görürdü.Bu dervişlerin toplumun üremesine katkıları yoktu.İşte bu dervişler böyle görünmüştür.Hatta İlhanlı hükümdarı olan Hülagü bunları bir danışmanına sorar.O danışmanda bunları ‘alem fazlalığı’ diye nitelendirir.
Aslında topluma katkıları çoktur.Yapılan seyahatlerin oldukça etkileri bulunmaktaydı.Şehir toplumlarının üzerinde etkili olacak başka kanallar mevcuttu.Kırsal halkın ise tek kanalı bulunurdu;o da dervişlerdi.Başka bir işlev gören kanal yoktu.Seyahatler bu dervişlerin bir görevi,prensibiydi.Gene dilenmek de aynı şekilde önemliydi.Dervişler belirli bir noktada beslenmez,devamlı seyahat ederlerdi.Kaynaklarını çeşitlendirmek arz eder.Tekkelerin bulunduğu köyleri,mekanları,geniş bölgelere sürekli seyahat ederdiler.Yazın turneye çıkardılar.Şeyh davul ve bayraklarla gezerdi.Kurbanlık koyun,kilim,halı,çerak(mum) toplardılar.Günlük ve kuru gıda ürünlerini toplardılar.Bahar gezilerine çıkar,gezinin uzaması münasebetiyle ağır kış şartları neticesinde bulundukları tekkelerde kışı geçirirdiler.Dervişlerin temas halinde oldukları kesim bu dervişlere büyük teveccüh gösteriyordular.Kalenderi kesim Türkmenler arasında kutsal adamlar olarak kabul ediliyordu,büyük hürmet görüyordular
Bu dervişlerin kırsal kesimde önemli dönüşümleri olmuştur.Bunun karşılığında da pek çok şey görür dervişler.Dervişler bazen gittikleri köylerde yetişkin halk yaylaya çıkmış, kazıp su çıkartmış,köprü yapmış,değirmenler yapmış,ev yapımında yardımcı olmuş,hastalıklarında yardımcı olmuştu bu dervişler.Gene köylülere hastalık konusunda bilgi aktarımı yapmıştırlar.Keramet yolla bu halka şifa dağıtmışlardır.’Çok gezen çok bilir sözü’bu dervişler için uygun bir sözdü.Bilgi dolaşımı buralarda bilgi birikimine neden oluyordu.Bebesi olmayan kadınlara,mazmun hastalıklara yönelik tedavileri oluyordu.Dervişlere olağan üstü inanış hakimdi.
Dervişlerin dolaylı etkileri,halkın o çevre bölgelerle iletişimini,haber almayı yani ilişkilerini sağlarlar.Bu dervişler o toplumun dünyaya açılan penceresidir.Dünyadan haber olmak,coğrafi bölgedeki gelişmeleri bu dervişlerden öğrenirdiler.Bu doğal işleyen bir süreçtir.2.dolaylı işlevi bilgi birikimidir.Medreselerde İslam’ın yüksek kültürü olarak ders niteliğinde okutulurdu din.Kitap yoluyla,müderrislerce aktarım sağlanırdı.Bu durum şehir hayatı için geçerlidir.Kırsal halk bilgiyi,dini bu dervişler yoluyla öğrenirdiler.Yerleşik köylü baz alınırsa onlara imam tayin edilir,böyle bir kanalı bulunurdu.Konargöçer toplumlarda camii yoktu.Demek ki bu tip yerlerde erken dönem için(13-15 yy) böyle imkan yoktu.Dervişler neredeyse tek araç olmuşturlar.Bu derviş grupları eğitimli değildiler.Tasavvufu yüzeysel olarak öğreniyordular.Dervişlerin muhatabı köylüler ve konargöçerlerdi.Bunların herhangi bir bilgisi yoktu ve okuma-yazma bilmezlerdi.Ayrıca derin İslami konuları(hadis-fıkıh) da bilmezdiler.Dervişler bu toplumla anlaşmış,bir dille de olsa İslami konuları onlara aktarmıştılar.Hem dünyevi bilgi hem de dini inanışlar bu kesime ulaşmış oldu.Dolaylı işlevleri olarak haber trafiği,zihin dünyalarında kitabi ilimler bu kesime ulaştırılırdı.Zihinleri okulda görünen dersi bu halka yavaş olarak anlatılırdı.Son olarak da inanç sistemi gelir.İnançları zült anlayışıdır.Türkmenler arasında İslamiyet bu dervişler arasında şekillenmişti.Bu dervişler gezgin olduklarından casusluk yaptıkları da olmuştur.Bunlara casusluk yaptıkları için alı konulur,cezalar verilirdi.
Siyasi açıdan rolleri;bunlar birer propagandacıdır.Merkezi yönetimin,devletin bu sosyal kesimde algılanmasında da etkilidirler.Dervişlerin siyasi görüşü,sloganları ‘halka hizmet,hakka hizmet’ olmuştur.Sorunlarla içli dışlı olan dervişler,halkın idareden yana sorunlarını gördüklerinde kayıtsız kalmıyor,çözüm yolu bulmaya çalışıyordular.Bir nevi arabuluculuk yapıyordular ve çözüm bulamadıklarında isyan ederdiler.Çıkan isyanlarda genelde mehdi anlayışı vardı.Bu İslam dünyasında çok yaygındır.Bu mehdiler kendilerini huzura,refaha kavuşturacak insanlar olarak görüyordu.Halk da bunların peşinden sürüklendiği görülür.Bazı şeyhlerin bu iddia ile ortaya çıktığı görülür.Şeyhlerin siyasi planlarla halkın sorunlarını manipüle mi etti yoksa gerçekten sorunlar yaşanıyor ve onların kurtulması için çıkardığı bir ayaklanma mı idi?Bazı tarihçiler ilk unsuru görse de Resul AY hoca bunun 2.kısmını daha ağır görmektedir.Ona göre şeyhler hizmet etmeyi yaşamın bir gayesi olarak görmüştüler.Devletten yana sıkıntıları olmuşsa başta çözüm yolu arar.Eğer mutabakat sağlanmazsa o zaman isyan ederdiler.Eyleme dönüştürme isyanları dinle olurdu.İsyan daha çok devlet yöneticilerinin zulümleri,din dışı faaliyetleri sonucu çıkar.Bütün isyanların kökünde din vardır.İsyanlar belli sıkıntılardan meydana gelmiştir.Tesadüfi bir yanı yoktur.
Devlet dervişlere imkanlar sunar.Onlara tekke-zaviye-vakıf-dergah tayineder.Ayrıca duacılar tayin edilir ve devlete dua edilmesi istenir.Hatta bu duacılara maaş bile verilirdi.Osmanlı zamanı başta etkili olan önemli işler yapan bu dervişler sonraları 16 yy gibi zamanda devletle arası bozulur.Osmanlı ulemasının tepkisini çekerler dervişlerin faaliyetleri..Ulemaca hakkında takibat açılır ve bunların faaliyetleri engellenir.Böylece bu derviş grupları dışlanmış olurdu.
0 yorum:
Yorum Gönder